ZEN IN HET ALLEDAAGSE LEVEN
Zen-brief 6 - juli 2019
Het wit en het zwart van Mazu.
In
koan
Hekiganroku
75
komt
een
monnik
bij
meester
Mazu.
De
monnik
worstelt
met
de
vraag
of
zijn
leven
wel
zin
heeft,
en
in
het
verlengde
daarvan
stelt
hij
de
vraag
wat
de
zin
van
hèt
leven
is.
De
monnik
geeft
duidelijk
aan
dat
hij
aan
de
bekende
antwoorden
van
de
traditie
niets
(meer)
heeft,
en
vraagt
zijn
meester
in
diens
antwoord
daaraan
voorbij
te
gaan.
“Laat
ons
nu
toch
eens
de
betekenis
van
het
leven
zien!!!”
Mazu
zegt
dat
hij
na
de
arbeid
van
de
dag
te
moe
is
om
nog
een
uitleg
te
kunnen
geven.
“Vraag
het
Zhi-zang”,
zegt
hij.
Zhi-zang
verwijst
hem
terug
naar
Mazu,
maar
als
dat
niet
lukt
zegt
hij
dat
hij
te
moe
is
om
nog
te
kunnen
denken
.
“Vraag
het
Huai-hai!”
Huai-hai
zegt:
“Ik
ben
nog
maar
net aangekomen
, en begrijp er nog niets van!” Zo blijft de monnik met lege handen staan.
Niemand
wil
de
monnik
een
rationeel
antwoord
geven,
een
uitleg
of
een
bedacht
antwoord
op
de
zinvraag.
De
drie
meesters
helpen
hem
door
middel
van
hun
weigering:
de
monnik
moet
zèlf
de
ervaring
opdoen
wat
de
zin
van
zijn
leven
is…
“Zhi-zangs
hoofd
is
wit
”,
zegt
Mazu
hem.
Dat
wil
zeggen:
ik
zie
in
het
wit
géén
enkele
structuur,
géén
teken
van
een
antwoord.
En
ook
zegt
Mazu:
“Huai-hais
hoofd
is
zwart
.”
Dat
wil
zeggen
dat
ik
ook
in
het
zwart
niets
zie
dat
mij
richting
wijst.
Zowel
het
wit
als
het
zwart
zijn
verwijzingen
naar
het
onbepaalde
van
de
toekomst
die
nog
komen
gaat,
wat
het
verleden
ons
ook
lijkt
geleerd
te
hebben
over
die
toekomst.
Het
wit
en
het
zwart
van
Mazu
wijzen
de
monnik
op
het
grote
niet-weten
dat
de
mens
eigen
is,
ook
als
die
mens
meent
zich uit dat grote niet-weten te kunnen weg-
denken
.
Het
antwoord
van
Huai-hai
is
daarbij
bijzonder:
“Ik
ben
nog
maar
net
aangekomen
”,
zegt
hij.
Ook
dat
antwoord
verwijst
naar
de
aard
van
ons
zeer
beperkte
weten.
Waar
we
ook
zijn,
nooit
kunnen
we
uit
het
hier-en-nu
stappen.
We
kunnen
het
verleden
niet
terug
halen
en
de
toekomst
kunnen
we
niet
alvast
maken.
We
zijn
nergens
anders
mens
als
in
precies
dít
ogenblik
op
déze
plaats
waar
we
staan.
Ons
leven
is
gesitueerd:
wie
in
Nederland
leeft,
die
leeft
niet
in
India
of
in
Afrika,
overziet
niet
het
complexe
alomvattende
gebeuren
dat
wij
“het
leven
op
aarde”
noemen.
Mijn
leven
speelt
zich
per
sé
af
op
de
tien
vierkante
meter
van
mijn
omgeving…
de
rest
denk
ik
er
ongemerkt
maar
bij!
Hoe
het
leven
(elders)
gaat,
dat
heb
ik
helemaal
niet
in
de
hand
en
kan
ik
niet
overzien…
En
de
invloed
die
het
leven
dat
zich
elders
afspeelt
zal
hebben
op
mijn
leven:
ook
dat
zal
ik
nooit
kunnen
overzien…
In
de
toekomst
kijken
is
als
kijken
in
het
egale
hagel
wit
dat
géén
structuur
laat
zien.
Of
het
is
als
het
kijken
in
het
egale
pik
zwart
dat
eveneens
niets
prijsgeeft
over
hoe
het
met
mijn
leven
gaan
zal
als
mens
op
deze
aarde.
Op
dit
bolletje
in
de
kosmos,
waarop
ik
mijzelf
als
kleine
mens
aantref
én
waarop
de
mensheid
als
geheel
zichzelf
aantreft…
In
sterk
veranderende
tijden
-
zonder
de
veranderingen te kunnen beheersen… zo blijkt.
Bij
deze
koan
van
Mazu
moet
ik
sterk
denken
aan
de
jonge
mensen
die
eerder
dit
jaar
massaal
de
straat
op
gingen
in
protest.
Zij
zijn
ook
“
nog
maar
net
aangekomen
”,
staan
nog
niet-(zeker)wetend
in
het
leven.
Zij
voelen
(nog)
en
zeggen
(nog)
dat
ze
de
toekomst
niet
overzien,
en
niet
meer
kunnen
vertrouwen
op
de
leefwijze
van
hun
ouders.
Vooral
de
klimaatverandering
en
de
driegende
vernietiging
van
het
menselijke
leven
op
de
klein
geworden
aarde
grijpt
hen
aan.
Jongeren
van
dertien
en
veertien
jaar
oud
brengen
met
luide
stem
naar
voren
dat
hun
leven
en
dat
van
hun
kinderen
straks
gevaar
loopt,
wereldwijd,
verbonden
met
het
lot
van
de
aarde
en
het
lot
van
de
mensheid
als
geheel.
De
traditionele
antwoorden
volstaan
niet
meer.
De
grote
verhalen
doen
het
niet
meer.
En
bijna
dagelijks
horen
zij
berichten
dat
het
slecht
gaat,
dat
het
elk
jaar
slechter
gaat:
nog
meer
vervuiling
van
de
lucht
en
het
klimaat.
Nog
meer
consumptie,
nog
meer
auto’s
en
files,
nog
meer
vliegtuigen.
Nog
minder
bomen
terwijl
er
zoveel
méér
nodig
zijn.
Nog
minder
natuur
in
eigen
land,
nog
minder
insecten
en
nog
minder
vogels.
Bijna
alle
natuurdocumentaires
gaan
over
bedreigde
diersoorten….
En
vaak
gaat
het
nieuws
over
de
hier-of-daar
bedreigde
diersoort
mens
die
om
voedsel
of
om
water
of
om
vrede
vraagt…
We
horen
over
de
hitte
die
“een
stille
(mensen-)killer”
wordt
genoemd
in
arme
gebieden
zonder
airco
in
huis
of
hut,
zonder
water,
zonder
oogst
en
zonder
voedsel,
of
zonder
bescherming
tegen
noodweer
dat
er
eerder
niet
zó
was.
We
horen
bij
de
weerberichten op de televisie dat de noordpool weldra verdwenen zal zijn…
Wat
is
de
zin
van
het
leven
als
het
zomaar
wordt
bedreigd,
weldra
onomkeerbaar
bedreigd?
Tal
van
deeloplossingen
worden
dagelijks
genoemd
en
voorgesteld.
Met
voortdurend
ook
de
boodschap
dat
niemand
eigenlijk
een
oplossing
kent.
En
velen
zich
verzetten
vanuit
kleine
belangetjes
die
het
grotere
belang
verlammen.
Niemand
weet
raad.
Je
kunt
de
onbepaalde
toekomst
positief
zien
als
een
wit
vlak
dat
de
richting
van
oplossingen
zal
gaan
geven,
maar
niets
is
daarin
zeker.
Je
kunt
de
onbepaalde
toekomst
negatief
zien
als
een
zwart
vlak
dat
weldra
zal
openbaren
dat
de
aarde
ernstig
zal
gaan
lijden
onder
rampen,
voedselgebrek,
watergebrek
en
gebrek
aan
bescherming
tegen
door
de
klimaatverandering
veroorzaakt
natuurgeweld,
maar
ook
dat
is
nu
nog
niet-
gekend.
Het
wit
en
zwart
van
Mazu
.
Wie
het
wèl
weet
mag
het
zeggen…
Maar
steeds
vaker
komt
het
in
mensen
op
wat
Mazu
aan
de
monnik
en
aan
ons
wil
zeggen
in
de
koan.
Dat
de
mens
-
en
de
mensheid
als
geheel
-
eigenlijk
geen
antwoord
heeft,
zichzelf
in
zijn
vernietigende
krachten
niet
kent
en
niet
beheerst…
Dat
is
wat
we
jaar
na
jaar
zien
gebeuren
tot
nu
toe…
We
razen
voort
en
geloven
in
technische
deeloplossingen
waarbij
we graag vergeten dat de techniek zoals wij die gebruiken de aarde simpelweg plundert.
Het
wit
en
zwart
van
Mazu
.
Veel
meer
als
ouderen
worden
jonge
mensen
in
onze
samenleving
geconfronteerd
met
een
groot
niet-weten.
Hun
ervaring
is
nog
niet
bezet
door
gewoonten
en
patronen
die
vertrouwd
zijn,
maar
die
nu
niet
meer
volstaan.
Traditionele
antwoorden
en
sussende
politieke
retoriek
overtuigen
hen
niet
meer.
De
grote
verhalen
wekken
geen
vertrouwen
meer
op.
“
Ik
ben
nog
maar
net
aangekomen
en
begrijp er nog niets van!
”
Het
wit
en
het
zwart
van
Mazu
.
Laten
we
hopen
dat
jonge
mensen
blijven
vertrouwen
op
hun
eigen
ervaring,
op
de
situatie
waarin
zij
zich
hier-en-nu
bevinden.
Dat
ze
hun
situatie
en
de
situatie
waarin
de
aarde
zich
bevindt
helder
blijven
zien.
Dat
hun
vragen
om
toekomst
blijven
klinken,
voorbij
aan
de
bedachte
antwoorden
die
tot
nu
toe
helemaal
niet
volstaan.
Ook
al
is
het
wellicht
voorspelbaar
dat
de
mensheid
zichzelf
niet
beheersen
kan
in
de
toekomst,
zoals
ze
dat
ook
niet
kon
in
het
verleden.
Dan
toch
is
het
niet-weten
wellicht
een
betere
opening
die
creatief
maakt,
een
beter
uitgangspunt
om
het
nieuwe
te
vinden
en
te
verwelkomen,
als
het
vermeende
zeker-weten
dat
reeds
zoveel
vernietigd
heeft…
Het
wit
en
zwart
van
Mazu
kan
ons
helpen
te
zien
wie
wij
werkelijk
zijn
door
ons
steeds
maar
weer
terug
te
verwijzen
naar
het
hier-en-nu,
naar
onze
eigen
ervaring.
Een
ander
startpunt
voor
verandering
is
er
niet.
Wat
we
ook
bedenken
of welke
uitleg
we ook geven…
Kees van den Muijsenberg