Het wit en het zwart van Mazu. In koan Hekiganroku 75 komt een monnik bij meester Mazu. De monnik worstelt met de vraag of zijn leven wel zin heeft, en in het verlengde daarvan stelt hij de vraag wat de zin van hèt leven is. De monnik geeft duidelijk aan dat hij aan de bekende antwoorden van de traditie niets (meer) heeft, en vraagt zijn meester in diens antwoord daaraan voorbij te gaan. “Laat ons nu toch eens de betekenis van het leven zien!!!” Mazu zegt dat hij na de arbeid van de dag te moe is om nog een   uitleg te kunnen geven. “Vraag het Zhi-zang”, zegt hij. Zhi-zang verwijst hem terug naar Mazu, maar als dat niet lukt zegt hij dat hij te moe is om nog te kunnen denken . “Vraag het Huai-hai!” Huai-hai zegt: “Ik ben nog   maar net    aangekomen , en begrijp er nog niets van!” Zo blijft de monnik met lege handen staan. Niemand wil de monnik een rationeel antwoord geven, een uitleg of een bedacht antwoord op de zinvraag. De drie meesters helpen hem door middel van hun weigering: de monnik moet zèlf de ervaring opdoen wat de zin van zijn leven is… “Zhi- zangs hoofd is wit ”, zegt Mazu hem. Dat wil zeggen: ik zie in het wit géén enkele structuur, géén teken van een antwoord. En ook zegt Mazu: “Huai-hais hoofd is zwart .” Dat wil zeggen dat ik ook in het zwart niets zie dat mij richting wijst. Zowel het wit als het zwart zijn verwijzingen naar het onbepaalde van de toekomst die nog komen gaat, wat het verleden ons ook lijkt geleerd te hebben over die toekomst. Het wit en het zwart van Mazu wijzen de monnik op het grote niet-weten dat de mens eigen is, ook als die mens meent zich uit dat grote niet-weten te kunnen weg- denken . Het antwoord van Huai-hai is daarbij bijzonder: “Ik ben nog       maar       net aangekomen ”, zegt hij. Ook dat antwoord verwijst naar de aard van ons zeer beperkte weten. Waar we ook zijn, nooit kunnen we uit het hier-en-nu stappen. We kunnen het verleden niet terug halen en de toekomst kunnen we niet alvast maken. We zijn nergens anders mens als in precies dít ogenblik op déze plaats waar we staan. Ons leven is gesitueerd: wie in Nederland leeft, die leeft niet in India of in Afrika, overziet niet het complexe alomvattende gebeuren dat wij “het leven op aarde” noemen. Mijn leven speelt zich per sé af op de tien vierkante meter van mijn omgeving… de rest denk ik er ongemerkt maar bij! Hoe het leven (elders) gaat, dat heb ik helemaal niet in de hand en kan ik niet overzien… En de invloed die het leven dat zich elders afspeelt zal hebben op mijn leven: ook dat zal ik nooit kunnen overzien… In de toekomst kijken is als kijken in het egale hagel wit dat géén structuur laat zien. Of het is als het kijken in het egale pik zwart dat eveneens niets prijsgeeft over hoe het met mijn leven gaan zal als mens op deze aarde. Op dit bolletje in de kosmos, waarop ik mijzelf als kleine mens aantref én waarop de mensheid als geheel zichzelf aantreft… In sterk veranderende tijden - zonder de veranderingen te kunnen beheersen… zo blijkt. Bij deze koan van Mazu moet ik sterk denken aan de jonge mensen die eerder dit jaar massaal de straat op gingen in protest. Zij zijn ook “ nog      maar      net aangekomen ”, staan nog niet-(zeker)wetend in het leven. Zij voelen (nog) en zeggen (nog) dat ze de toekomst niet overzien, en niet meer kunnen vertrouwen op de leefwijze van hun ouders. Vooral de klimaatverandering en de driegende vernietiging van het menselijke leven op de klein geworden aarde grijpt hen aan. Jongeren van dertien en veertien jaar oud brengen met luide stem naar voren dat hun leven en dat van hun kinderen straks gevaar loopt, wereldwijd, verbonden met het lot van de aarde en het lot van de mensheid als geheel. De traditionele antwoorden volstaan niet meer. De grote verhalen doen het niet meer. En bijna dagelijks horen zij berichten dat het slecht gaat, dat het elk jaar slechter gaat: nog meer vervuiling van de lucht en het klimaat. Nog meer consumptie, nog meer auto’s en files, nog meer vliegtuigen. Nog minder bomen terwijl er zoveel méér nodig zijn. Nog minder natuur in eigen land, nog minder insecten en nog minder vogels. Bijna alle natuurdocumentaires gaan over bedreigde diersoorten…. En vaak gaat het nieuws over de hier-of-daar bedreigde diersoort mens die om voedsel of om water of om vrede vraagt… We horen over de hitte die “een stille (mensen-)killer” wordt genoemd in arme gebieden zonder airco in huis of hut, zonder water, zonder oogst en zonder voedsel, of zonder bescherming tegen noodweer dat er eerder niet zó was. We horen bij de weerberichten op de televisie dat de noordpool weldra verdwenen zal zijn… Wat is de zin van het leven als het zomaar wordt bedreigd, weldra onomkeerbaar bedreigd? Tal van deeloplossingen worden dagelijks genoemd en voorgesteld. Met voortdurend ook de boodschap dat niemand eigenlijk een oplossing kent. En velen zich verzetten vanuit kleine belangetjes die het grotere belang verlammen. Niemand weet raad. Je kunt de onbepaalde toekomst positief zien als een wit vlak dat de richting van oplossingen zal gaan geven, maar niets is daarin zeker. Je kunt de onbepaalde toekomst negatief zien als een zwart vlak dat weldra zal openbaren dat de aarde ernstig zal gaan lijden onder rampen, voedselgebrek, watergebrek en gebrek aan bescherming tegen door de klimaatverandering veroorzaakt natuurgeweld, maar ook dat is nu nog niet- gekend. Het wit en zwart van Mazu . Wie het wèl weet mag het zeggen… Maar steeds vaker komt het in mensen op wat Mazu aan de monnik en aan ons wil zeggen in de koan. Dat de mens - en de mensheid als geheel - eigenlijk geen antwoord heeft, zichzelf in zijn vernietigende krachten niet kent en niet beheerst… Dat is wat we jaar na jaar zien gebeuren tot nu toe… We razen voort en geloven in technische deeloplossingen waarbij we graag vergeten dat de techniek zoals wij die gebruiken de aarde simpelweg plundert. Het wit en zwart van Mazu . Veel meer als ouderen worden jonge mensen in onze samenleving geconfronteerd met een groot niet-weten. Hun ervaring is nog niet bezet door gewoonten en patronen die vertrouwd zijn, maar die nu niet meer volstaan. Traditionele antwoorden en sussende politieke retoriek overtuigen hen niet meer. De grote verhalen wekken geen vertrouwen meer op. “ Ik ben nog maar net aangekomen en begrijp er nog niets van! ” Het wit en het zwart van Mazu . Laten we hopen dat jonge mensen blijven vertrouwen op hun eigen ervaring, op de situatie waarin zij zich hier-en-nu bevinden. Dat ze hun situatie en de situatie waarin de aarde zich bevindt helder blijven zien. Dat hun vragen om toekomst blijven klinken, voorbij aan de bedachte antwoorden die tot nu toe helemaal niet volstaan. Ook al is het wellicht voorspelbaar dat de mensheid zichzelf niet beheersen kan in de toekomst, zoals ze dat ook niet kon in het verleden. Dan toch is het niet-weten wellicht een betere opening die creatief maakt, een beter uitgangspunt om het nieuwe te vinden en te verwelkomen, als het vermeende zeker-weten dat reeds zoveel vernietigd heeft… Het wit en zwart van Mazu kan ons helpen te zien wie wij werkelijk zijn door ons steeds maar weer terug te verwijzen naar het hier-en-nu, naar onze eigen ervaring. Een ander startpunt voor verandering is er niet. Wat we ook bedenken of welke uitleg we ook geven… Kees van den Muijsenberg